Sultan II. Abdülhamid'in yenileşme ve ilerleme ile ilgili en yaygın faaliyet alanlarından biri eğitim sahası olmuştur. II. Abdülhamid dönemindeki eğitim ve öğretim anlayışı merkeziyetçi temeller üzerinden şekillenmiştir. Eğitim merkezleri sadece İstanbul’la sınırlı kalmamış; tüm Osmanlı coğrafyasında eğitime yönelik hamleler gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarla birlikte merkezi otoritenin tesisi de amaçlanmıştır.
Bu dönemde Maarif Nezareti bünyesinde, her öğretim derecesi için genel müdürlükler ve müfettişlikler oluşturulmuş; her vilayet merkezinde birer maarif müdürlüğü kurulmuş, buralara müfettişler atanmıştır. Öğretim basamaklarına göre düzenlenmiş, maarif merkez teşkilatının esası belirlenmiştir.
II. Abdülhamid döneminde en fazla gelişme ilk ve orta öğretimde olmuştur. Yasal tedbirlerle ilköğretim mecburi hale getirilmiştir. Ders programlarından bazı dersler kaldırılarak Din ve Ahlak derslerinin saatleri arttırılmıştır. Yine bu dönemde birçok meslek, sanat ve kız okulu açılmış; yüksek okul alanında da gelişmeler gösterilmiştir.
II. Abdülhamid’in saltanatı döneminde rüşdiye (orta okul) sayısının 250'den 600'e, idadilerin (lise) 5'ten 104'e çıktığı ve iptidai (ilkokul) sayısının 5000 civarında olduğu görülmektedir.
- İstanbul'da Açılan İptidailer
- Vilayetlerde Açılan İptidailer
- İstanbul'da Açılan Resmi Erkek Rüşdiyeleri
- İstanbul'da Açılan Resmi Kız Rüşdiyeleri
- Hususi Erkek Rüşdiyeleri
- Hususi Kız Rüşdiyeleri
- Hususi Karma Rüşdiyeler
- Vilayetlere Göre Rüşdiye Durumu
- Yedi Yıllık Leyli İdadiler
- Beş Yıllık Vilayet Nehari İdadileri
- Açılan Başlıca Yüksekokullar
- Açılan Özel Okullar
1876
- Eski Ali Paşa İptidaisi
- Laleli İptidaisi
- Rüstem Paşa İptidaisi
1877-1878
- Mahmudiye İptidaisi
- Beylerbeyi İptidaisi
- İstinye İptidaisi
- Yeniköy İptidaisi
- Fatih İptidaisi
- Süleymaniye İptidaisi
- Vezneciler İptidaisi
1880
- Fevziye İptidaisi
- Kanlıca İptidaisi
- Çengelköy İptidaisi
- İbrahim Ağa Çayırı İptidaisi
- Şehzade İptidaisi
1881
- Beşiktaş İptidaisi
- Küçük Langa İptidaisi
- Koca Mustafa Paşa İptidaisi
- Hafız Paşa İptidaisi
- Haydarhane İptidaisi
- Deveoğlu İptidaisi
1882
- Bayrampaşa İptidaisi
- Hekimoğlu Ali Paşa İptidaisi
- Hoca Paşa İptidaisi
- Peyman Sultan İptidaisi
- Hekim Şirvani İptidaisi
- Kalender İptidaisi
- Pürtelaş Hasan Efendi İptidaisi
- Mihrimah Sultan İptidaisi
- Ahmediye İptidaisi
- Valide Atik
- İskele Başı
1883
- Ragıp Paşa İptidaisi
1884
- Recai Efendi İptidaisi
- Sarıyer İptidaisi
- Yüksekkaldırım İptidaisi
1885
- Küçükpazar İptidaisi
- Abdülislam İptidaisi
- Bayram Fırını İptidaisi
- Hamidiye İptidaisi
1881
- Gemlik'te 6 iptidai açılmıştır.
1887-1893
- Bursa'da 1 iptidai açılmıştır.
- Beyrut'ta 1 iptidai açılmıştır.
- Bağdat'ta 7 iptidai açılmıştır.
- Halep'te 13 iptidai açılmıştır.
- Aydın'da 21 iptidai açılmıştır.
- İzmit'te 1 iptidai açılmıştır.
- Edirne'de 42 iptidai açılmıştır.
- Yanya'da 5 iptidai açılmıştır.
- Rodos'ta 3 iptidai açılmıştır.
- Ankara'da 2 iptidai açılmıştır.
- Musul'da 7 iptidai açılmıştır.
- Bitlis'te 1 iptidai açılmıştır.
1889
- Topkapı Rüşdiyesi
1893
- Ayasofya M. Rüşdiyesi
1898
- Eğrikapı M. Rüşdiyesi
1899
- Kadıköy Rüşdiyesi
1903
- Altunizade Rüşdiyesi
1904
- Erenköy Rüşdiyesi
- Beykoz Rüşdiyesi
1908
- Numune-i Şükran Rüşdiyesi
1880
- Kandilli Kız Rüşdiyesi
- Beşiktaş Kız Rüşdiyesi
1881
- Mirgun Kız Rüşdiyesi
1883
- Kız Sanayi Rüşdiyesi
1884
- Dersaadet Kız Sanayi Mektebi
1886
- Molla Gürani Rüşdiyesi
- Üskdüdar Kız Sanayi Mektebi
1900
- Koca Mustafa Paşa Rüşdiyesi
- Makriköy Kız Rüşdiyesi
1901
- Kadıköy Kız Rüşdiyesi
1882
- Darü’l-feyz-i Osmani Rüşdiyesi
1886
- Hereke Rüşdiyesi
1900
- Kenzü’l Maarif Rüşdiyesi
- Mirat-ı feyz Rüşdiyesi
1904
- Mekteb-i Saadet Rüşdiyesi
1905
- Maşrık-ı Füyüzat Rüşdiyesi
- Afıtab-ı Maarif Rüşdiyesi
1906
- Hadika-yı İrfan Rüşdiyesi
- Vesile-i Terakki Rüşdiyesi
1907
- Ravza-yı İrfan Rüşdiyesi
1904
- Menba-yı füyüzat-ı Osmani
1909
- Gülzar-ı Vatan
1877
- Mekteb-i Osmani (Aksaray)
1884
- Mekteb-i Osmani (Beşiktaş)
1891
- Şemsü’l-Mekatip
1897
- Hadika-yı Maarifet
1901
- Bedrika-yı İrfan
1902
- Mekteb-i Terakki
1903
- Gülşen-i Maarif
- Hadika-yı Maarif
1904
- Rehber-i Saadet
- Feyuzat-ı Osmaniye
Adana: 8
Ankara: 12
Aydın: 33
Bitlis: 5
Bursa: 18
Diyarbekir: 9
Erzurum: 4
Konya: 3
Kastamonu: 7
Mamuratülaziz: 7
Halep: 17
Sivas: 10
Trabzon: 15
Van: 8
İzmir: 4
Çanakkale: 2
Ege Adaları: 3
Edirne: 14
İşkodra: 1
Kosova: 14
Manastır: 7
Yanya: 5
Basra: 7
Bağdat: 3
Musul: 3
Suriye: 3
Beyrut: 11
Hicaz: 2
Kudüs: 2
Bingasi: 1
1884
- Bursa
- Adana
1885
- Manastır
- İzmir
- Kastamonu
1886
- Erzurum
- Selanik
- Trabzon
1887
- Şam
1888
- Beyrut
1889
- Konya
- Yanya
- Ankara
- Diyarbekir
- Üsküp
1890
- Midilli
- Edirne
- Sivas
- Halep
1884
- Balıkesir
- Tekirdağ
1885
- Siroz
1886
- Drama
- Biga
1887
- Gümülcine
- Gelibolu
1889
- Dedeağaç
- Kütahya
- Samsun
- Kırşehir
1890
- Kırklareli
- Aydın
- Denizli
- Çankırı
1891
- Kayseri
1892
- Çatalca
- Sinop
1893
- Muğla
- Yozgat
1894
- Bolu
1875
- Menşe-i Muallim ( Mekteb-i Harbiye’nin içerisinde)
1878
- Mekteb-i Fünun’u Maliye
1880
- Mekteb-i Hukuk-ı Şahane
1882
- Sanayi-i Nefise Mektebi (Güzel Sanatlar)
1883
- Hendese-i Mülkiye Mektebi (İstanbul Teknik Üniversitesi’nin temeli)
- Sivil Mühendis Mektebi
- Hamidiye Ticaret Mektebi
- Lisan Mektebi
1886
- Tüccar Kaptan Mektepleri
1887
- Fenn-i Resim ve Mimari Mektebi
- Bağ ve Aşı Ameliyet Mektebi
1889
- Polis Dershanesi
- Mülkiye Baytar Mektebi (Veterinerlik)
1892
- Aşı Memurları Mektebi
- Gümrük Memurları Mektebi
- Aşiret Mektebi
1898
- Çoban Mektebi
- Gülhane Tababet Tatbikatı Mektebi ve Seririyatı
1900
- Darülfünun’un yeniden açılması
1880
- Zadegan Mektebi
1882
- Mekteb-i Hamidi
1884
- Şemsülmaarif (İstanbul Erkek Lisesi’nin temeli)
1885
- Nümune-i Terakki
- Ravza-i Terakki
1888
- Bürhan-i Terakki
- Mekteb-i Osmani
- Darüttalim
1889
- Dilsiz ve Körler Mektebi
Dönemin Yabancı Okulları
Osmanlı İmparatorluğu'nda yabancı okullar, imparatorluk dahilindeki gayrimüslimlerin kurduğu okullar ve yabancılar tarafından kurulan misyoner mektepleri olmak üzere sınıflandırılabilir. II. Abdülhamid dönemine kadar açılan bazı misyoner okulları, St. Pierre, Notre Dame de Sion Kız Lisesi, Saint Joseph, Robert Koleji, İstanbul dışındaki vilayetlerde açılan Amerikan Kolejleridir.
1886 yılına kadar misyoner okulları üzerinde herhangi bir denetim hakkı yokken; bu tarihte Maarif Nezareti bünyesinde bir müfettişlik kurulmuştur. 1893 yılında Sultan II. Abdülhamid'e sunulan raporda misyoner okulları hakkında çıkarılan kanunların hiçbirinin uygulanmadığı ifade edilmiştir.
1895 yılında çıkarılan bir fermanla Rumeli ve Anadolu'daki orta dereceli misyoner okullarında Türkçenin eğitin dili yapılması istense de başarılı olunamamıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nun gücünü kaybettiği o dönemlerde, Ortodoks Rumları, Ruslar; Katolik Ermenileri, Fransız ve Almanlar; Protestan Ermenileri, İngiliz ve Amerikalılar himaye etmiştir. Bu himaye söz konusu okullarda, Türkçenin eğitim dili yapılması teşebbüslerini engellemiştir. Bunun üzerine Maarif Nezareti, alınan diplomaların Osmanlı coğrafyasında geçerli olmasını Nezaret'in onayına tabi tutmuştur. Her ne kadar misyoner okulları üzerinde bir kontrol mekanizması oluşturulmaya çalışılsa da mümkün olmamıştır.
- İstanbul'da Açılan Fransız Okulları
- Vilayetlerde Açılan Fransız Okulları
- İstanbul'da Açılan Amerikan Okulları
- Vilayetlerde Açılan Amerikan Okulları
- Vilayetlerde Açılan İngiliz Okulları
- İstanbul'da Açılan İtalyan Okulları
- Vilayetlerde Açılan İtalyan Okulları
- İstanbul'da Açılan Rus Okulları
- Vilayetlerde Açılan Rus Okulları
- İstanbul'da Açılan Avusturya Okulları
- İstanbul'da Açılan Alman Okulları
- Açılan Diğer Yabancı Okullar
1876
- St. Joseph de Peres Georgiens Mektebi
1878
- Kadıköy Erkek İlkokulu
1881
- Mineurs Convantuels Mektebi
- Socurs de Charite Mektebi
1882
- Beyoğlu Saint-Antoine Fransız Okulu
- Hopital de la Paix adlı Hastahane Rahibeleri Mektebi
1883
- Büyükada Saint-Antoine Fransız Okulu
- Kadıköy Notre Dame de Sion Fransız İlkokulu
- Fenerbahçe Assomption Semineri
- Notre Dame de Lourdes Kız İlkokulu
- Socur Dominicain Mektebi
- Kumkapı Assomption Fransız Koleji
1886
- Capucin Kolej ve Mektebi
- Fenerbahçe Ste. Irene Fransız Okulu
1887
- Soeurs de Charite Mektebi
1891
- Augustin de l’Assomption Mektebi
1894
- Üsküdar İmmaculee Conception Fransız Koleji
1895
- Freres Maristes Mektebi
- Haydarpaşa Sainte-Euphemie Fransız Okulu
1896
- Oblat de l’Assomption Mektebi
- Feriköy St. Jean Chrysostome-Ste.Jeanne d’Arc Fransız Koleji
- N.D.’de Lourdes Fransız Okulu
- Bebek Saint-Gabriel Fransız Okulu
1897
- Alberti Mektebi
- Ste. Pulcherie de Lazariste Mektebi
1898
- Haydarpaşa Saint-Louis Erkek Koleji
1876
- Hüdavendigar
1879
- Hüdavendigar
- Cezayir-i Bahr-i Sefid
1881
- Sivas'ta 3 tane Fransız okulu açılmıştır.
1882
- Cebel-i Lübnan
1883
- Adana
1884
- Aydın
- Biga
1885
- Edirne
- Bitlis'te 2 tane Fransız okulu açılmıştır.
1887
- Aydın
- Cebel-i Lübnan
1889
- Cebel-i Lübnan'da 3 tane Fransız okulu açılmıştır.
- Cezayir-i Bahr-i Sefid
- Hüdavendigar
1890
- Cezayir-i Bahr-i Sefid
1891
- Hüdavendigar'da 2 tane Fransız okulu açılmıştır.
- Manastır
1893
- Adana
- Cebel-i Lübnan'da 3 tane Fransız okulu açılmıştır.
1894
- Trablusgarb
1899
- Aydın
- Hüdavendigar
1900
- Aydın
1901
- Adana'da 2 tane Fransız okulu açılmıştır.
- Ankara
- Cebel-i Lübnan
1902
- Cebel-i Lübnan'da 2 tane Fransız okulu açılmıştır.
1878
- Amerikan Kız Koleji
1880
- Misyoner Mektebi
- Amerikan Mektebi
1876
- Suriye'de 2 tane Amerikan okulu açılmıştır.
1878
- Suriye'de 2 tane Amerikan okulu açılmıştır.
- Adana'da 2 tane Amerikan okulu açılmıştır.
- Hüdavendigar
- Manastır
1879
- Sivas
- Aydın'da 2 tane Amerikan okulu açılmıştır.
- Cebel-i Lübnan
1880
- Cebel-i Lübnan
- Aydın
1881
- Adana'da 2 tane Amerikan okulu açılmıştır.
- Suriye'de 2 tane Amerikan okulu açılmıştır.
1882
- Aydın
- Kudüs'te 2 tane Amerikan okulu açılmıştır.
1883
- Cebel-i Lübnan'da 2 tane Amerikan okulu açılmıştır.
- Adana
1884
- Aydın
- Suriye'de 3 tane Amerikan okulu açılmıştır.
1885
- Aydın
- Adana
1886
- Trabzon
1887
- Adana
1888
- Adana (Tarsus Amerikan Koleji)
- Suriye
1889
- Ankara
1890
- Suriye
1891
- Kudüs
- Konya
1892
- Ankara
1893
- Suriye
- Kudüs
1894
- Bitlis
- Suriye
- Hüdavendigar
1895
- Kudüs
1896
- Halep'te 5 tane Amerikan okulu açılmıştır.
1897
- Cebel-i Lübnan
1899
- Cebel-i Lübnan'da 6 tane Amerikan okulu açılmıştır.
- Sivas
1901
- Suriye
- Cebel-i Lübnan
1902
- Suriye
1903
- Cebel-i Lübnan'da 2 tane Amerikan okulu açılmıştır.
1876
- Cebel-i Lübnan'da 2 tane İngiliz okulu açılmıştır.
- Kudüs'te 2 tane İngiliz okulu açılmıştır.
1878
- Suriye
- Kudüs'te 4 tane İngiliz okulu açılmıştır.
- Cebel-i Lübnan'da 2 tane İngiliz okulu açılmıştır.
1880
- Kudüs'te 3 tane İngiliz okulu açılmıştır.
1881
- Trablusgarb
1882
- Suriye
1884
- Suriye'de 3 tane İngiliz okulu açılmıştır.
1885
- Aydın
1886
- Cebel-i Lübnan'da 2 tane İngiliz okulu açılmıştır.
1888
- Kudüs
1889
- Cebel-i Lübnan'da 2 tane İngiliz okulu açılmıştır.
1890
- Kudüs
1891
- Cebel-i Lübnan'da 2 tane İngiliz okulu açılmıştır.
1894
- Aydın
1895
- Aydın
1896
- Bağdat
1897
- Cebel-i Lübnan
- Suriye
1898
- Aydın
- Cebel-i Lübnan
1899
- Cebel-i Lübnan'da 2 tane İngiliz okulu açılmıştır.
- Aydın
- Kudüs
1900
- Cebel-i Lübnan'da 3 tane İngiliz okulu açılmıştır.
1901
- Cebel'i Lübnan'da 2 tane İngiliz okulu açılmıştır.
- Aydın
1902
- Aydın
- Kudüs
1904
- Cebel-i Lübnan
1880
- Büyükdere İtalyan Okulu
- Büyükdere Santa Maria İtalyan Okulu
1881
- Bakırköy İtalyan Okulu
1882
- İtalyan Kız Mektebi
1884
- Yedikule İtalyan Kız Okulu
1885
- İtalyan Erkek Okulu
1888
- Prens Amadeu İtalyan Ticaret Mektebi
1889
- Beykoz İtalyan Okulu
1893
- Sacre Cour İtalyan Kız Okulu
1906
- Galata San Pietro İtalyan Okulu
1884
- Trablusgarb
1890
- Trablusgarb
1891
- Edirne
- Trablusgarb
1892
- Trablusgarb
1900
- Trablusgarb
1901
- Yanya
1902
- Bingazi
1891
- Rus Mektebi
1887
- Cebel-i Lübnan
1888
- Hüdavendigar
1898
- Cebel-i Lübnan'da 5 tane Rus okulu açılmıştır.
1900
- Cebel-i Lübnan'da 4 tane Rus okulu açılmıştır.
1882
- Sankt Georg Avusturya Lisesi
- Sankt Georg Avusturya Kız Ortaokulu
1896
- Bebek'te Alman Hastanesi adına kayıtlıdır.
1884
- İran Ortaokulu
1897
- Bulgar Ortaokulu